Kè Biển Hội An: Giải Mã Cuộc Chiến Chống Xói Lở Bờ Biển

Chắc hẳn trong chúng ta, ai cũng ít nhất một lần nghe đến vẻ đẹp cổ kính, mộng mơ của Hội An. Nhưng bạn có biết không, đằng sau sự yên bình của những con phố đèn lồng, có một cuộc chiến thầm lặng nhưng vô cùng khốc liệt đang diễn ra từng ngày, từng giờ? Đó là cuộc chiến bảo vệ dải bờ biển quý giá khỏi sự xâm thực của đại dương. Trái tim của cuộc chiến này chính là hệ thống Kè Biển Hội An, một minh chứng hùng hồn cho nỗ lực của con người trong việc ứng dụng khoa học địa kỹ thuật để gìn giữ di sản.

Hội An không chỉ có phố cổ, mà còn có những bãi biển từng được mệnh danh là đẹp nhất châu Á như Cửa Đại. Thế nhưng, vài năm trở lại đây, “bà mẹ thiên nhiên” dường như đang dần đòi lại những gì đã ban tặng. Hiện tượng xói lở diễn ra ngày một nghiêm trọng, nuốt chửng hàng trăm mét bờ cát, đe dọa trực tiếp đến các khu nghỉ dưỡng, nhà cửa và sinh kế của người dân. Đây không còn là câu chuyện của riêng Hội An, mà là một bài toán địa kỹ thuật hóc búa, đòi hỏi những lời giải đáp thông minh và bền vững. Hãy cùng Rọ đá Việt Nam “xắn tay áo” lên và đi sâu tìm hiểu về những người hùng thầm lặng này nhé!

Tại sao bờ biển Hội An lại “kêu cứu”?

Để hiểu tại sao phải xây dựng kè biển, trước hết chúng ta cần biết “kẻ thù” mình đang đối mặt là ai. Xói lở bờ biển Hội An không phải là một hiện tượng đơn lẻ, mà là kết quả của một “liên minh” phức tạp giữa các yếu tố tự nhiên và con người.

• Sự thay đổi của dòng chảy: Việc xây dựng các đập thủy điện ở thượng nguồn sông Thu Bồn đã làm giảm đáng kể lượng bùn cát bồi đắp cho khu vực cửa sông. Bạn cứ hình dung dòng sông như một người giao hàng, mỗi năm đều đặn chở “hàng” là cát ra bồi đắp cho bãi biển. Nay người giao hàng bị chặn lại, “kho hàng” ở bờ biển không được bổ sung, trong khi sóng biển vẫn ngày ngày đến “lấy hàng đi”. Cán cân cung – cầu mất cân bằng, và sạt lở là điều khó tránh khỏi.
• Tác động của sóng và bão: Nằm ở khu vực duyên hải miền Trung, Hội An thường xuyên phải hứng chịu những trận bão lớn và gió mùa Đông Bắc khắc nghiệt. Năng lượng khổng lồ từ sóng vỗ vào bờ, đặc biệt là trong các cơn bão, giống như hàng ngàn chiếc búa tạ liên tục đập vào bờ cát, cuốn trôi chúng ra xa.
• Biến đổi khí hậu và nước biển dâng: Đây là một yếu tố mang tính toàn cầu nhưng lại có tác động rất cụ thể đến từng tấc đất của Hội An. Nước biển dâng cao khiến sóng có thể “tấn công” vào những vị trí sâu hơn trong đất liền, làm gia tăng tốc độ xói lở.
• Hoạt động của con người: Việc khai thác cát trái phép và xây dựng các công trình ven biển thiếu quy hoạch cũng góp phần làm trầm trọng thêm tình hình, phá vỡ sự cân bằng tự nhiên vốn có của bờ biển.

Hiểu rõ những nguyên nhân này chính là bước đầu tiên để các kỹ sư địa kỹ thuật có thể thiết kế những giải pháp kè biển phù hợp và hiệu quả, không chỉ là giải pháp tình thế mà còn hướng đến sự bền vững lâu dài.

Hình ảnh cận cảnh tình trạng sạt lở nghiêm trọng tại bờ biển Cửa Đại Hội An trước khi có các giải pháp kè biển can thiệp

Kè Biển Hội An – Không Chỉ Là Những Bức Tường Bê Tông

Khi nhắc đến “kè”, nhiều người thường nghĩ ngay đến những bức tường bê tông xám xịt, thô cứng. Tuy nhiên, trong lĩnh vực địa kỹ thuật hiện đại, khái niệm này đã được mở rộng hơn rất nhiều. Các giải pháp cho Kè Biển Hội An là một tổ hợp đa dạng giữa các phương pháp “cứng” và “mềm”, tùy thuộc vào từng vị trí, mức độ xói lở và mục tiêu bảo vệ.

Giải pháp “cứng”: Khiên chắn vững chãi

Đây là nhóm giải pháp truyền thống, sử dụng các vật liệu có sức chống chịu cao để trực tiếp đối đầu với năng lượng sóng.

• Kè bê tông cốt thép: Giống như một bức tường thành kiên cố, loại kè này có khả năng bảo vệ rất tốt. Tuy nhiên, chúng khá tốn kém, thi công phức tạp và có thể ảnh hưởng tiêu cực đến cảnh quan du lịch.
• Kè đá hộc, rọ đá: Sử dụng những tảng đá lớn hoặc các rọ thép chứa đầy đá (rọ đá Gabion) xếp chồng lên nhau. Giải pháp này có ưu điểm là linh hoạt, dễ thi công và có thể tiêu tán năng lượng sóng tốt hơn kè bê tông mặt phẳng. Các khe hở giữa những viên đá cho phép nước thấm qua, làm giảm áp lực ngược của sóng.
• Đê chắn sóng xa bờ (mỏ hàn): Đây là những công trình được xây dựng song song hoặc vuông góc với đường bờ biển, cách bờ một khoảng nhất định. Mục đích của chúng là làm giảm năng lượng sóng trước khi chúng kịp vào đến bờ, tạo ra một vùng biển lặng phía sau để cát có cơ hội lắng đọng và bồi tụ trở lại.

Giải pháp “mềm”: “Thuận thiên” để cứu biển

Trái ngược với giải pháp “cứng”, giải pháp “mềm” hướng tới việc làm việc cùng với tự nhiên thay vì chống lại nó. Các giải pháp này thường thân thiện với môi trường và cảnh quan hơn.

• Nuôi bãi (Bơm cát): Đây là phương pháp trực tiếp bổ sung lượng cát đã bị mất đi. Cát được hút từ ngoài khơi hoặc các khu vực lân cận và bơm vào để tái tạo lại bãi biển. Đây là giải pháp rất hiệu quả để phục hồi cảnh quan du lịch, nhưng chi phí bảo trì khá cao vì cát sẽ tiếp tục bị cuốn đi và cần được bổ sung định kỳ.
• Túi địa kỹ thuật (Geotube): Đây là những chiếc túi khổng lồ làm từ vải địa kỹ thuật có độ bền cao, bên trong được bơm đầy cát. Chúng được xếp chồng lên nhau để tạo thành một con đê ngầm hoặc một tuyến kè mềm. Giải pháp này thi công nhanh, chi phí hợp lý và ít tác động đến môi trường hơn các kết cấu bê tông.
• Trồng cây chắn sóng: Việc phục hồi và trồng mới các thảm thực vật ven biển như cây dừa, cây phi lao, dứa dại… giúp tạo thành một “bức tường xanh” tự nhiên. Rễ cây giúp giữ đất, giữ cát, còn thân và tán lá giúp làm giảm sức gió và sóng.

Thực tế tại Hội An cho thấy, không có một giải pháp đơn lẻ nào là hoàn hảo. Việc kết hợp hài hòa giữa các giải pháp “cứng” và “mềm” mới là chìa khóa để bảo vệ bờ biển một cách toàn diện và bền vững.

Góc Nhìn Địa Kỹ Thuật: Nền Móng Cho Sự Sống Còn Của Bờ Biển

Xây một cái kè không đơn giản là đổ bê tông hay xếp đá ra biển. Đằng sau mỗi mét kè là vô vàn những tính toán phức tạp của các kỹ sư địa kỹ thuật. Nền đất dưới chân công trình chính là yếu tố quyết định sự thành bại của cả một dự án.

“Bờ biển Hội An có đặc trưng nền đất yếu, chủ yếu là cát mịn, dễ bị rửa trôi và hóa lỏng dưới tác động của sóng. Vì vậy, việc khảo sát địa chất công trình phải được thực hiện cực kỳ kỹ lưỡng. Chúng tôi không chỉ chiến đấu với sóng trên mặt nước, mà còn phải chiến đấu với sự ổn định của nền đất bên dưới. Một cái móng không vững thì tường thành dù có kiên cố đến đâu cũng sẽ sụp đổ.” – trích lời Kỹ sư Trần Văn Minh, một chuyên gia có nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực công trình biển.

Quá trình thiết kế một công trình kè biển Hội An đòi hỏi phải trả lời được các câu hỏi địa kỹ thuật cốt lõi:

1. Nền đất có chịu nổi tải trọng của kè không? Các kỹ sư phải tiến hành khoan thăm dò, lấy mẫu đất và làm thí nghiệm trong phòng để xác định sức chịu tải, độ lún và các chỉ tiêu cơ lý khác của đất nền.
2. Làm sao để chống xói ngầm dưới chân kè? Sóng biển không chỉ đánh vào mặt kè mà còn có xu hướng “luồn” xuống dưới, moi rỗng phần móng và gây sụp đổ. Các lớp lót bằng vải địa kỹ thuật hoặc tầng lọc đá được sử dụng để ngăn chặn hiện tượng nguy hiểm này.
3. Công trình sẽ tương tác với sóng biển như thế nào? Các mô hình thủy động lực học được sử dụng để mô phỏng tác động của sóng lên công trình, từ đó tính toán kích thước đá, độ dốc mái kè và chiều cao đỉnh kè cho phù hợp, đảm bảo an toàn ngay cả trong những cơn bão lớn nhất. Đây là một thách thức địa kỹ thuật khổng lồ, có những điểm tương đồng nhưng cũng rất khác biệt so với việc xây dựng đê chắn sóng mũi cà mau ở vùng đất bồi tụ.

Các loại kè biển Hội An đã và đang được áp dụng như thế nào?

Cuộc chiến chống xói lở ở Hội An là một quá trình lâu dài với nhiều giai đoạn. Ban đầu, các giải pháp mang tính khẩn cấp, tình thế như dùng bao tải cát, kè rọ đá tạm thời được triển khai để cứu vãn những đoạn bờ biển sạt lở nghiêm trọng nhất.

Sau đó, các dự án quy mô hơn đã được triển khai. Một trong những giải pháp nổi bật được áp dụng thành công là hệ thống đê ngầm bằng túi địa kỹ thuật. Các túi cát khổng lồ này được đặt chìm dưới mặt nước, song song với bờ. Chúng có tác dụng làm giảm năng lượng sóng từ xa, tạo điều kiện cho cát lắng đọng tự nhiên phía trong bờ, dần dần tái tạo lại bãi biển.

Gần đây, dự án “Chống xói lở bờ biển khẩn cấp và bảo vệ bền vững bờ biển Hội An” với quy mô lớn đã được thực hiện, kết hợp nhiều giải pháp. Trong đó, việc xây dựng các mỏ hàn và bơm gần 1 triệu mét khối cát để nuôi bãi được xem là giải pháp mang tính tổng thể. Các mỏ hàn đóng vai trò “giữ” cát lại, ngăn không cho chúng bị dòng chảy ven bờ cuốn đi, trong khi việc bơm cát giúp tái tạo lại bãi biển một cách nhanh chóng.

Mỗi giải pháp đều có ưu và nhược điểm riêng, và sự thành công của hệ thống kè biển Hội An phụ thuộc rất nhiều vào việc theo dõi, đánh giá và bảo trì liên tục để có những điều chỉnh kịp thời trước diễn biến khó lường của tự nhiên.

Thách thức và Tương lai cho Kè Biển Hội An

Dù đã đạt được những kết quả đáng khích lệ, cuộc chiến bảo vệ bờ biển Hội An vẫn còn đối mặt với nhiều thách thức.

• Kinh phí: Xây dựng và bảo trì các công trình biển đòi hỏi nguồn kinh phí khổng lồ, là một gánh nặng không nhỏ cho ngân sách địa phương và trung ương.
• Tác động môi trường: Các công trình cứng có thể làm thay đổi hệ sinh thái ven bờ và gây xói lở ở những khu vực lân cận (hiệu ứng “đói cát” ở hạ lưu).
• Hài hòa với cảnh quan: Làm sao để các công trình bảo vệ vừa hiệu quả về mặt kỹ thuật, vừa không phá vỡ vẻ đẹp tự nhiên của bãi biển là một bài toán khó, đặc biệt đối với một thành phố du lịch như Hội An.
• Biến đổi khí hậu: Các kịch bản biến đổi khí hậu với những cơn bão ngày càng mạnh hơn và mực nước biển dâng nhanh hơn đòi hỏi các công trình phải được thiết kế với tầm nhìn xa hơn và hệ số an toàn cao hơn.

Trong tương lai, xu hướng phát triển các giải pháp bảo vệ bờ biển sẽ tập trung vào các cách tiếp cận tổng hợp và “thuận thiên” hơn. Thay vì chỉ dựa vào công trình, chúng ta cần quản lý tổng thể lưu vực sông, phục hồi rừng ngập mặn, kiểm soát chặt chẽ việc khai thác tài nguyên và nâng cao nhận thức cộng đồng. Để tìm hiểu rõ hơn về các dự án phức tạp như kè biển Hội An, việc nghiên cứu các trường hợp điển hình sẽ mang lại cái nhìn sâu sắc và toàn diện.

Mô hình 3D tổng thể thể hiện sự kết hợp các giải pháp kè cứng và kè mềm để bảo vệ toàn diện bờ biển Hội An

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

1. Kè biển Hội An có thực sự hiệu quả trong việc chống xói lở không?
Có, các hệ thống kè đã chứng tỏ hiệu quả rõ rệt trong việc làm chậm và ngăn chặn quá trình xói lở ở nhiều khu vực trọng yếu. Tuy nhiên, đây là một cuộc chiến lâu dài và cần được theo dõi, bảo trì liên tục để đảm bảo hiệu quả bền vững.

2. Chi phí xây dựng kè biển ở Hội An có đắt không?
Rất đắt. Các dự án công trình biển thuộc nhóm có chi phí đầu tư lớn nhất trong xây dựng hạ tầng, có thể lên tới hàng trăm, thậm chí hàng nghìn tỷ đồng, tùy thuộc vào quy mô và công nghệ áp dụng.

3. Kè biển ảnh hưởng đến du lịch Cửa Đại như thế nào?
Đây là một vấn đề hai mặt. Về mặt tích cực, kè biển giúp bảo vệ cơ sở hạ tầng du lịch và tái tạo lại bãi biển. Tuy nhiên, các công trình cứng có thể ảnh hưởng đến cảnh quan tự nhiên. Do đó, việc lựa chọn giải pháp kè mềm hoặc kết hợp hài hòa là ưu tiên hàng đầu.

4. Giải pháp kè mềm như túi địa kỹ thuật có bền vững bằng kè cứng không?
Kè mềm có thể không có tuổi thọ cao bằng kè bê tông, nhưng chúng linh hoạt, thân thiện với môi trường hơn và dễ sửa chữa, nâng cấp. Sự “bền vững” ở đây cần được xét trên cả khía cạnh kinh tế, kỹ thuật và môi trường.

5. Tại sao không chỉ đơn giản là trồng thêm cây để chống xói lở?
Trồng cây là một giải pháp rất tốt và cần được khuyến khích, nhưng nó chỉ hiệu quả ở những khu vực xói lở nhẹ và cần thời gian dài để phát huy tác dụng. Với tình trạng xói lở nghiêm trọng và diễn biến nhanh như ở Hội An, cần phải có các giải pháp công trình can thiệp trực tiếp để bảo vệ khẩn cấp.

Lời kết

Hệ thống kè biển Hội An không chỉ là những khối bê tông hay những túi cát vô tri. Chúng là biểu tượng cho trí tuệ, nỗ lực và khát vọng của con người trong việc chung sống hài hòa với tự nhiên. Cuộc chiến chống xói lở tại đây là một bài học quý giá về địa kỹ thuật công trình, về sự phức tạp trong tương tác giữa biển cả và đất liền, và về tầm quan trọng của một tầm nhìn dài hạn, bền vững. Bảo vệ bờ biển Hội An cũng chính là bảo vệ một di sản văn hóa, một thiên đường du lịch và là sinh kế của bao thế hệ. Và trong cuộc chiến đó, tri thức về địa kỹ thuật chính là vũ khí sắc bén và đáng tin cậy nhất của chúng ta.