Giải Mã Các Bãi Chôn Lấp Rác ở TPHCM và Thách Thức Địa Kỹ Thuật

Chào bạn, đã bao giờ bạn đi ngang qua khu vực ngoại thành và chợt thắc mắc về những “ngọn núi” khổng lồ, nơi chứa đựng toàn bộ rác thải sinh hoạt của một siêu đô thị? Chắc hẳn là có rồi! Hôm nay, với vai trò là một chuyên gia địa kỹ thuật công trình, tôi sẽ cùng bạn “xắn tay áo” lên, khám phá sâu hơn về Các Bãi Chôn Lấp Rác ở Tphcm. Đây không chỉ là câu chuyện về rác, mà còn là một bài toán địa kỹ thuật cực kỳ hóc búa, đòi hỏi sự kết hợp giữa khoa học, kỹ thuật và tầm nhìn dài hạn để bảo vệ môi trường sống của chính chúng ta.

Bức tranh toàn cảnh về các bãi chôn lấp rác ở TPHCM

Khi nói về Các Bãi Chôn Lấp Rác ở Tphcm, nhiều người sẽ nghĩ ngay đến những cái tên quen thuộc. Hãy cùng điểm qua một vài “nhân vật” chính trong bức tranh này:

• Bãi chôn lấp Đa Phước (huyện Bình Chánh): Đây là bãi chôn lấp lớn nhất và hiện đại nhất thành phố, tiếp nhận phần lớn lượng rác thải sinh hoạt hàng ngày. Được thiết kế theo tiêu chuẩn quốc tế, Đa Phước là một ví dụ điển hình về việc áp dụng các công nghệ địa kỹ thuật tiên tiến.
• Khu liên hợp xử lý chất thải rắn Phước Hiệp (huyện Củ Chi): Từng là một trung tâm xử lý rác quan trọng, nhưng hiện nay đã đóng cửa và đang trong giai đoạn xử lý sau đóng bãi, một công việc cũng đầy thách thức về mặt địa kỹ thuật môi trường.
• Bãi chôn lấp Gò Cát (quận Bình Tân): Một bãi rác “lịch sử” của thành phố, đã đóng cửa từ lâu. Giờ đây, Gò Cát là minh chứng cho những thách thức của việc cải tạo, phục hồi môi trường và ổn định công trình sau khi một bãi chôn lấp kết thúc vòng đời.

Mỗi bãi chôn lấp, dù đang hoạt động hay đã đóng cửa, đều là một “di sản” địa kỹ thuật, ẩn chứa bên trong nó là những câu chuyện về thiết kế, vận hành và cả những bài học kinh nghiệm quý báu.

Sơ đồ cấu trúc địa kỹ thuật chi tiết của một trong các bãi chôn lấp rác ở TPHCM, thể hiện rõ các lớp lót đáy, hệ thống thu gom khí và nước rỉ rác.

Tại sao bãi chôn lấp lại là một “công trình địa kỹ thuật” phức tạp?

Nhiều người lầm tưởng bãi chôn lấp chỉ đơn giản là một cái hố khổng lồ để đổ rác vào. Nhưng thực tế, nó là một công trình kỹ thuật cực kỳ phức tạp, mà trái tim của nó chính là các giải pháp địa kỹ thuật. Tại sao lại như vậy?

Câu trả lời nằm ở ba vấn đề cốt lõi mà mọi bãi chôn lấp đều phải đối mặt:

1. Nước rỉ rác: Cơn ác mộng của môi trường. Đây là loại chất lỏng siêu ô nhiễm, hình thành khi nước mưa ngấm qua các lớp rác, cuốn theo vô số chất độc hại. Nếu không được ngăn chặn và xử lý, nó sẽ ngấm xuống lòng đất, đầu độc nguồn nước ngầm.
2. Khí bãi rác (Landfill Gas): Khi rác hữu cơ phân hủy trong điều kiện yếm khí, nó sinh ra một hỗn hợp khí, chủ yếu là metan (CH4) và cacbon đioxit (CO2). Metan không chỉ là khí nhà kính cực mạnh mà còn có nguy cơ gây cháy nổ nếu tích tụ với nồng độ cao.
3. Sự ổn định của “núi rác”: Khối rác khổng lồ, cao hàng chục mét, có trọng lượng hàng triệu tấn, đặt trên một nền đất tự nhiên. Việc đảm bảo mái dốc không bị sạt lở, nền đất không bị lún sụt quá mức là một bài toán kinh điển của ngành địa kỹ thuật.

Chính vì những lý do này, việc thiết kế và xây dựng các bãi chôn lấp rác ở tphcm đòi hỏi sự tính toán cẩn trọng, không khác gì xây một con đập hay một tòa nhà chọc trời.

“Xem nhẹ yếu tố địa kỹ thuật trong thiết kế bãi chôn lấp cũng giống như xây một ngôi nhà mà không có móng. Vấn đề chỉ là thời gian trước khi thảm họa môi trường xảy ra.” – Trích lời KS. Nguyễn Anh Tuấn, một chuyên gia với hơn 20 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực địa kỹ thuật môi trường tại Việt Nam.

Các giải pháp Địa kỹ thuật then chốt trong thiết kế bãi chôn lấp hiện đại

Vậy các kỹ sư địa kỹ thuật chúng tôi đã làm gì để giải quyết những thách thức trên? Hãy cùng khám phá “bộ tứ siêu đẳng” trong công nghệ xử lý bãi chôn lấp nhé.

Hệ thống lót đáy: Tấm khiên bảo vệ nguồn nước ngầm

Đây là lớp phòng thủ quan trọng nhất, được ví như một “cái bát” khổng lồ và kín tuyệt đối để chứa rác. Một hệ thống lót đáy tiêu chuẩn thường bao gồm nhiều lớp phức tạp:

• Lớp đất sét nén (Compacted Clay Liner): Lớp đất sét tự nhiên hoặc nhân tạo được đầm nén chặt với độ thấm rất thấp, đóng vai trò là hàng rào tự nhiên đầu tiên.
• Màng chống thấm HDPE (Geomembrane): “Ngôi sao” của hệ thống. Đây là một loại màng nhựa dẻo, có độ bền cao và khả năng chống thấm gần như tuyệt đối. Tấm màng này sẽ được hàn nối cẩn thận để tạo thành một lớp lót liền mạch.
• Vải địa kỹ thuật (Geotextile): Một lớp vải đặc biệt được đặt bên trên màng HDPE, có nhiệm vụ bảo vệ tấm màng khỏi bị chọc thủng bởi đá sỏi hoặc các vật sắc nhọn trong lớp thoát nước bên trên.

Sự kết hợp của các lớp vật liệu này tạo thành một hệ thống phòng thủ đa tầng, đảm bảo nước rỉ rác không có cơ hội “đào tẩu” ra môi trường.

Hình ảnh cận cảnh các công nhân đang thi công lớp lót đáy bằng màng chống thấm HDPE tại một trong các bãi chôn lấp rác ở TPHCM, một bước quan trọng trong địa kỹ thuật.

Hệ thống thu gom nước rỉ rác: “Mạch máu” của bãi chôn lấp

Ngăn chặn thôi là chưa đủ, chúng ta cần phải chủ động thu gom và xử lý lượng nước rỉ rác phát sinh. Hệ thống này hoạt động như một mạng lưới thoát nước khổng lồ nằm ngay trên lớp lót đáy, bao gồm:

• Một lớp sỏi hoặc vật liệu thoát nước tốt.
• Các đường ống đục lỗ được đặt bên trong lớp sỏi, có độ dốc để dẫn nước rỉ rác về một bể thu gom tập trung.

Từ bể thu gom này, nước rỉ rác sẽ được bơm đến nhà máy xử lý chuyên dụng trước khi thải ra môi trường, đảm bảo đạt các quy chuẩn an toàn.

Ổn định mái dốc và tường chắn: Giữ cho “ngọn núi rác” đứng vững

Khi bãi rác ngày một cao lên, áp lực lên các mái dốc cũng tăng theo. Để ngăn ngừa sạt lở, các kỹ sư phải tính toán độ dốc an toàn và áp dụng các biện pháp gia cố.

• Tạo các cơ dốc: Thay vì một mái dốc thẳng đứng, người ta sẽ tạo ra các bậc cấp, giống như ruộng bậc thang, để giảm áp lực và tăng độ ổn định.
• Trồng cỏ và thực vật: Thảm thực vật không chỉ làm đẹp cảnh quan mà còn giúp bộ rễ của chúng giữ đất, chống xói mòn bề mặt do mưa.
• Sử dụng các kết cấu tường chắn: Trong một số trường hợp, đặc biệt là ở chân bãi rác hoặc những khu vực có độ dốc lớn, việc sử dụng các kết cấu như tường chắn rọ đá hoặc tường bê tông cốt thép là cần thiết. Rọ đá, với tính linh hoạt và khả năng thoát nước tốt, là một giải pháp rất hiệu quả và kinh tế cho việc gia cố mái dốc tại các bãi chôn lấp rác ở tphcm.

Hệ thống phủ đỉnh và thu khí gas: “Chiếc nắp” an toàn

Khi một ô chôn lấp đã đầy, nó sẽ được “đóng nắp” lại. Hệ thống phủ đỉnh cũng phức tạp không kém hệ thống lót đáy, bao gồm các lớp đất sét, màng chống thấm để ngăn nước mưa ngấm vào, và một lớp đất trồng cây trên cùng để phục hồi cảnh quan.

Quan trọng không kém là hệ thống thu gom khí gas. Các giếng khoan thẳng đứng sẽ được lắp đặt xuyên qua các lớp rác để hút khí metan về một trạm xử lý trung tâm. Khí này có thể được đốt bỏ an toàn hoặc tốt hơn là sử dụng để phát điện – một giải pháp “biến rác thành tài nguyên” mà nhiều bãi chôn lấp hiện đại đang hướng tới.

Hướng đi nào cho tương lai xử lý rác thải tại TPHCM?

Chôn lấp, dù hiện đại đến đâu, vẫn không phải là giải pháp bền vững nhất vì nó tiêu tốn quá nhiều tài nguyên đất đai. TPHCM đang có những bước chuyển mình mạnh mẽ, hướng tới các công nghệ xử lý rác tiên tiến hơn.

Xu hướng tất yếu là giảm tỷ lệ chôn lấp, tăng cường tái chế và đặc biệt là công nghệ đốt rác phát điện. Các nhà máy đốt rác hiện đại có thể giảm tới 90% thể tích rác, đồng thời tạo ra nguồn năng lượng sạch. Tuy nhiên, ngay cả với nhà máy đốt rác, chúng ta vẫn cần đến các giải pháp địa kỹ thuật. Tro xỉ sau khi đốt vẫn cần được chôn lấp an toàn trong các ô chôn lấp được thiết kế đặc biệt, với các yêu cầu về chống thấm và ổn định còn nghiêm ngặt hơn.

Vai trò của kỹ sư địa kỹ thuật sẽ không mất đi, mà chỉ chuyển đổi từ việc thiết kế “núi rác” sang thiết kế các công trình phụ trợ an toàn, bền vững cho các nhà máy xử lý rác thế hệ mới.

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

1. Bãi chôn lấp rác lớn nhất TPHCM hiện nay là gì?
Bãi chôn lấp lớn nhất và chủ lực của TPHCM hiện nay là Bãi chôn lấp Đa Phước, nằm tại huyện Bình Chánh. Nơi đây tiếp nhận khoảng 5.000 – 6.000 tấn rác mỗi ngày và được đầu tư công nghệ chôn lấp hợp vệ sinh theo tiêu chuẩn quốc tế.

2. Tại sao các bãi rác đã đóng cửa vẫn gây ô nhiễm?
Dù đã ngừng tiếp nhận rác, khối rác bên dưới vẫn tiếp tục quá trình phân hủy trong hàng chục năm. Quá trình này vẫn sinh ra nước rỉ rác và khí metan. Do đó, việc quan trắc, thu gom và xử lý các chất ô nhiễm này vẫn phải được duy trì liên tục để đảm bảo an toàn môi trường.

3. Nước rỉ rác có nguy hiểm không?
Cực kỳ nguy hiểm. Nước rỉ rác chứa nồng độ rất cao các chất ô nhiễm hữu cơ, kim loại nặng, amoniac và các mầm bệnh. Nếu rò rỉ ra ngoài, nó có thể gây ô nhiễm nghiêm trọng nguồn nước mặt, nước ngầm và hệ sinh thái xung quanh.

4. Màng chống thấm HDPE có thể sử dụng được bao lâu?
Màng HDPE chất lượng cao, khi được lắp đặt đúng kỹ thuật và được bảo vệ khỏi ánh nắng mặt trời trực tiếp, có tuổi thọ thiết kế lên tới hàng trăm năm. Đây là vật liệu cực kỳ bền vững và là yếu tố then chốt đảm bảo sự an toàn lâu dài của bãi chôn lấp.

5. Liệu TPHCM có thể hoàn toàn không cần đến bãi chôn lấp trong tương lai?
Đây là mục tiêu lý tưởng nhưng rất khó đạt được trong tương lai gần. Kể cả với các công nghệ xử lý rác hiện đại nhất như đốt rác phát điện, vẫn sẽ luôn có một lượng tro xỉ hoặc chất thải trơ không thể xử lý cần được chôn lấp. Mục tiêu thực tế là giảm thiểu tối đa lượng rác phải chôn lấp.

Lời kết

Qua bài viết này, hy vọng bạn đã có một cái nhìn sâu sắc và toàn diện hơn về các bãi chôn lấp rác ở tphcm. Chúng không chỉ là nơi chứa rác, mà là những công trình địa kỹ thuật phức tạp, đòi hỏi sự đầu tư lớn về trí tuệ và công nghệ để bảo vệ môi trường. Hiểu về chúng cũng chính là hiểu hơn về trách nhiệm của mỗi chúng ta trong việc giảm thiểu rác thải, phân loại tại nguồn, góp phần giảm áp lực lên những “ngọn núi” thầm lặng này và xây dựng một thành phố xanh – sạch – đẹp hơn.